Xin chào bạn,
Chào mừng bạn đến với Ngày 1 của khóa học kỹ năng chức năng điều hành – nhóm kỹ năng nền tảng giúp trẻ học tập, tập trung, quản lý thời gian, tổ chức công việc và kiểm soát hành vi. Mình hy vọng những thông tin trong khóa học này sẽ giúp bạn tạo ra sự thay đổi thật sự cho trẻ đang gặp khó khăn trong các kỹ năng nói trên.
Khóa học này được thiết kế để giúp bạn hiểu rõ hơn “điều gì đang diễn ra bên trong” một em bé thường xuyên mất tập trung, dễ quên, dễ bốc đồng, hoặc gặp khó khăn trong việc hoàn thành nhiệm vụ. Từ đó, bạn có thể áp dụng những thay đổi nhỏ nhưng mang lại kết quả rất lớn.
Mình là ai?
Mình là Hà, là mẹ của một em bé đặc biệt vô cùng đáng yêu! Đây là chuỗi bài viết mình dịch từ khóa học mini của chuyên gia trị liệu hoạt động Colleen của Mỹ. Mình hy vọng với việc chia sẻ những kiến thức này, mình sẽ có cơ hội được làm quen nhiều hơn với các ba mẹ và các bé có cùng hoàn cảnh và mục đích, để đầu tiên là đỡ cô đơn hơn nè, hoặc là để sau này có thể rủ các ba mẹ tổ chức các chương trình giao lưu, picnic, vui chơi cho các bé.
Vì không phải là chuyên gia giáo dục đặc biệt, nên có một số thuật ngữ tiếng Anh mình dịch có thể không đúng thuật ngữ chuyên ngành tiếng Việt, nên nếu thầy cô hoặc ba mẹ có đọc được thì hãy góp ý cho mình nhé.
Quay lại với khóa học về kỹ năng điều hành, chức năng điều hành (executive function) là nhóm kỹ năng quan trọng trong mọi hoạt động cuộc sống của trẻ – bởi khi nhóm kỹ năng này được hỗ trợ đúng cách, trẻ sẽ trở nên độc lập hơn, bình tĩnh hơn và tự chủ hơn rất nhiều. Mời ba mẹ cùng tìm hiểu ạ:
Về khóa học
Khóa mini này không có bài kiểm tra hay giáo trình cứng nhắc. Thay vào đó, bạn sẽ nhận được:
• Lý do vì sao kỹ năng điều hành lại quan trọng
• Những cách đơn giản để giảm hành vi bốc đồng
• Công cụ rèn luyện sự chú ý và trí nhớ làm việc
• Cách giúp trẻ tổ chức, lập kế hoạch, hoàn thành nhiệm vụ
• Chiến lược hỗ trợ tự kiểm soát và tự điều chỉnh cảm xúc
NGÀY 1 – HIỂU VỀ CHỨC NĂNG ĐIỀU HÀNH
Chắc bạn đã từng gặp những đứa trẻ:
- Cứ vài ngày lại mất giấy tờ ở trường
- Không thể làm theo chỉ dẫn 2–3 bước
- Luôn quên giày, quên áo khoác, quên bài tập
- Khó tập trung
- Dễ nổi nóng, dễ bốc đồng
- Chưa thể tự làm việc độc lập
Tất cả những biểu hiện đó đều liên quan đến nhóm kỹ năng chức năng điều hành.
Chức năng điều hành là gì?
Đây là nhóm kỹ năng nhận thức giúp chúng ta:
- duy trì sự chú ý
- ghi nhớ thông tin
- chuyển đổi giữa các nhiệm vụ
- lập kế hoạch và tổ chức
- kiểm soát xung động
- giải quyết vấn đề
- tự điều chỉnh cảm xúc và hành vi
Nói cách khác, đây là “bộ giám đốc điều hành” của não bộ, giúp chúng ta vận hành mọi hoạt động hàng ngày.
Khi trẻ thiếu hụt nhóm kỹ năng này, ta thường thấy:
- Khó dọn dẹp phòng, khó hoàn thành dự án
- Nói chen ngang
- Thường xuyên mất đồ
- Hay quên nhiệm vụ
- Bốc đồng, giật đồ chơi
- Không thể bắt đầu hoặc kết thúc một hoạt động
- Dễ xao nhãng khi làm bài tập
- Dễ khó chịu, dễ bùng nổ
- Khó chuyển đổi hoạt động
- Hành vi không an toàn
- Khó lập kế hoạch
Các kỹ năng tạo nên “chức năng điều hành”
Bao gồm:
- Kiểm soát xung động
- Trí nhớ làm việc (ghi nhớ để thực hiện)
- Tập trung chú ý
- Khởi động nhiệm vụ
- Hoàn thành nhiệm vụ
- Lập kế hoạch
- Tổ chức
- Ưu tiên công việc
- Tự giám sát – tự điều chỉnh
- Dự đoán kết quả – rút kinh nghiệm
- Tư duy linh hoạt
Tất cả các kỹ năng này kết nối chặt chẽ và ảnh hưởng lẫn nhau.
Tại sao trẻ lại bốc đồng?
Kiểm soát xung động là một kỹ năng đang phát triển, giống như ngôn ngữ hay vận động. Trẻ phải rèn luyện dần dần mới có thể:
- Giữ suy nghĩ trong đầu thay vì nói ra ngay
- Đợi đến lượt
- Kiềm chế cảm xúc
- Ghi nhớ quy tắc trước khi hành động
Ví dụ:
Một đứa trẻ quá háo hức về món quà mình làm cho mẹ nên hét lên ngay lập tức. Trẻ chưa thể “giữ bí mật”, chưa đủ khả năng tự kiểm soát.
Ngay cả người lớn cũng đôi khi bốc đồng:
- Mua sắm quá đà
- Ăn quá nhiều khi căng thẳng
Nhưng người lớn có khả năng tự điều chỉnh, rút kinh nghiệm và điều chỉnh hành vi ở lần sau. Trẻ thì chưa.
Vì sao tự kiểm soát quan trọng?
Tự kiểm soát ảnh hưởng đến:
- Lập kế hoạch
- Ưu tiên công việc
- Quản lý thời gian
- Sự kiên trì
- Hoàn thành nhiệm vụ
Ví dụ:
- Khi lập kế hoạch: tự kiểm soát giúp trẻ không bị xao nhãng.
- Khi muốn nói chuyện: tự kiểm soát giúp trẻ đợi đến lượt.
- Khi cảm xúc trào lên: tự kiểm soát giúp trẻ tự điều chỉnh.
Dấu hiệu nhận biết hành vi bốc đồng:
- Nói leo hoặc thốt ra câu trả lời khi chưa đến lượt
- Ngắt lời bạn cùng lớp
- Bỏ cuộc hoặc dễ dàng từ bỏ khi chơi trò chơi
- Xô đẩy khi xếp hàng
- Chen lên trước người khác khi đang chờ
- Đứng bật dậy khỏi ghế
- Hỏi những câu không liên quan đến bài học
- Thể hiện các hành vi bốc đồng bằng cơ thể
- Hành vi tăng động
- Hành vi giảm động (quá chậm, thiếu năng lượng)
- Vội vàng kết luận
- Phản ứng mạnh khi bị phê bình
- Bị cảm xúc mạnh chi phối và xao nhãng
- Không tôn trọng ranh giới cá nhân của người khác
- Nhảy từ việc này sang việc khác
- Dễ bị phân tâm
- Khó duy trì sự chú ý hoặc chiến lược tổ chức
- Khó xác định điểm bắt đầu khi thực hiện các dự án lớn
Đối phó với hành vi bốc đồng:
- Mình đang cần phải làm gì?
- Đếm đến 3 trước khi hành động.
- Mình có cần nghỉ giải tỏa cảm giác (sensory break) không?
- Duỗi tay và hít thật sâu vào.
Hạ tay xuống và thở ra chậm rãi. - Thực hiện 3 lần hít vào sâu – thở ra sâu thật chậm.
- Nếu không biết phải làm gì, hãy giơ tay lên và hỏi.
- Mục tiêu của mình lúc này là gì?
Trong các bài học tiếp theo
Bạn sẽ khám phá:
- Vì sao trẻ gặp khó khăn trong tự kiểm soát và tự điều chỉnh
- Những yếu tố nền tảng khiến trẻ bốc đồng
- Cách chia nhỏ vấn đề để hỗ trợ hiệu quả
- Chiến lược giúp trẻ tập trung, nhớ tốt hơn, tổ chức tốt hơn
- Công cụ hỗ trợ trẻ trong học tập và sinh hoạt hằng ngày
