Ba mẹ có nhận ra có một điều thường xuyên kìm hãm sự phát triển của trẻ là: nỗi sợ thất bại không?
Khi trẻ sợ thất bại, các em thường có hai kiểu phản ứng:
Một là từ bỏ ngay từ đầu, vì không muốn đối mặt với khả năng bị sai hay thất bại.
Hai là buồn bã, tự trách bản thân khi không làm đúng ngay lần đầu, dẫn đến lo lắng và kết quả học tập kém.
Thông thường, con có thể biểu hiện nỗi sợ thất bại bằng cách phản ứng như là: “Con không giỏi cái này đâu, con không thích làm điều này…” hoặc “con sợ lắm…”, “nhỡ con không làm được thì sao…?”
Nỗi sợ thất bại rõ ràng có thể làm tê liệt sự tự tin và sự hứng thú của trẻ. Nhưng chắc chắn phải có cách giúp con vượt qua điều đó, đúng không?
Đây là 6 chiến lược dựa trên nghiên cứu khoa học, giúp co vượt qua nỗi sợ thất bại mà ba mẹ có thể thử áp dụng với con mình:
1. Thay đổi cách bạn nhìn nhận về thất bại
Trẻ em học bằng cách quan sát người lớn, vì vậy thái độ của chúng ta với lỗi lầm ảnh hưởng rất lớn đến suy nghĩ của trẻ.
Theo nghiên cứu tại Đại học Stanford, trẻ hình thành thái độ về thất bại từ cha mẹ. Nếu cha mẹ xem thất bại là cơ hội học hỏi, trẻ sẽ học được điều đó. Nhưng nếu cha mẹ xem thất bại là điều tệ hại, trẻ cũng sẽ mang nỗi sợ ấy.
Vì thế, mỗi khi bạn mắc lỗi, hãy xử lý bằng sự tích cực hoặc hài hước. Nói với con về những gì bạn học được từ chính những sai lầm đó, và cho con thấy bạn luôn sẵn sàng đứng dậy và tiếp tục.
Đặc biệt, đừng chỉ “chịu đựng” sai sót – hãy ăn mừng những lỗi lầm có giá trị.
Sara Blakely – người sáng lập Spanx – kể rằng cha cô từng khuyến khích hai anh em chia sẻ thất bại của mình trong bữa tối. Nếu hôm nào không có lỗi gì để kể, thì chứng tỏ họ chưa thực sự thử điều gì mới mẻ.
Tác giả Kelly Holmes thì lại dùng cách đập tay “high-five” với con mỗi khi bé viết sai một từ chính tả và nói: “Hay quá, con đang học đấy!” Điều này không chỉ giúp con vui vẻ mà còn giúp điểm số tiến bộ hơn nhiều.
2. Tập trung vào nỗ lực thay vì năng lực
Khi con thất bại, đừng an ủi con bằng câu: “Không sao đâu, con không giỏi môn này mà.” Câu nói tưởng như vô hại này lại khiến trẻ nghĩ rằng năng lực là điều cố định.
Thay vào đó, hãy nhấn mạnh rằng thành công phụ thuộc vào sự cố gắng, rèn luyện và chiến lược thông minh, chứ không chỉ là khả năng bẩm sinh.
Nghiên cứu của Carol Dweck cho thấy: trẻ được khen vì nỗ lực sẽ cố gắng nhiều hơn và học tốt hơn so với trẻ được khen vì thông minh. Nhóm trẻ được khen thông minh khi gặp bài khó sẽ dễ nản chí và cảm thấy bản thân “kém cỏi” vì mắc lỗi.
Khi khen con, hãy thử nói: “Mẹ thấy con đã rất kiên trì với bài này!” hoặc “Con tìm cách giải rất sáng tạo đấy!” Khen đúng cách sẽ giúp con hiểu rằng thất bại chỉ là một phần của quá trình học tập.
3. Thể hiện tình yêu vô điều kiện
Nỗi sợ thất bại nhiều khi bắt nguồn từ việc trẻ cảm thấy mình chỉ được yêu khi làm tốt.
Vì thế, điều quan trọng nhất là cho trẻ cảm giác được yêu thương vô điều kiện – kể cả khi con mắc lỗi, làm sai hay chưa đạt kết quả như mong đợi.
Bạn có thể tránh sửa bài con quá kỹ, khiến trẻ áp lực; tránh tỏ ra thất vọng khi con không đạt điểm cao; và luôn nhấn mạnh rằng bạn yêu con vì con là chính mình, chứ không phải vì thành tích.
Ví dụ, bạn có thể nói: “Con làm sai cũng không sao, mẹ thấy con đã rất cố gắng rồi.” Hoặc “Mẹ tự hào vì con dám thử và không bỏ cuộc!”
4. Làm bài tập “Tình huống xấu nhất”
Tác giả Tim Ferriss có một phương pháp rất hay: Viết ra tình huống xấu nhất có thể xảy ra, sau đó nghĩ cách ngăn chặn và cách khắc phục nếu nó xảy ra thật.
Bạn có thể cùng con thực hiện như sau: Điều tệ nhất có thể xảy ra là gì? Khả năng điều đó xảy ra là bao nhiêu? Có thể phòng tránh không? Nếu điều đó xảy ra, con sẽ làm gì?
Bài tập này giúp con nhận ra rằng: nỗi sợ thường lớn hơn thực tế. Trẻ cũng thấy mình có khả năng kiểm soát tình huống và từ đó giảm bớt lo lắng.
5. Khuyến khích con tự tìm giải pháp
Tác giả Jessica Lahey từng cố ý không mang bài tập giúp con dù cô biết con để quên ở nhà. Sau đó, con cô tự viết một danh sách những thứ cần mang đi học và dán lên tủ lạnh.
Thông điệp ở đây là: hãy để trẻ được phép mắc lỗi và tự rút kinh nghiệm.
Thay vì làm hộ, hãy giúp trẻ suy nghĩ giải pháp. Hỏi con: “Con nghĩ điều gì khiến chuyện này xảy ra?”, “Lần sau con có thể làm gì khác?”, hoặc gợi ý nhẹ nhàng: “Nếu con làm bài sớm hơn chút thì sao?” hoặc “Hỏi cô giáo sau giờ học có giúp ích không?”
Qua những lần như vậy, trẻ sẽ hiểu rằng thất bại không phải là dấu chấm hết, mà là cơ hội để làm tốt hơn lần sau.
6. Trò chuyện cởi mở về thành công và thất bại
Nghiên cứu cho thấy: khi trẻ hiểu rằng học là việc khó, và thất bại là một phần tự nhiên, các em sẽ học tốt hơn.
Bạn có thể chia sẻ với con rằng: thành công giống như tảng băng trôi – chỉ thấy phần nổi, không thấy phần chìm là bao nỗ lực, sai sót, từ chối và kiên trì. Mỗi lần thất bại đều dạy ta điều gì đó – và mỗi lần học được, ta lại tiến gần hơn đến thành công.
Nói với con rằng: “Nếu con cứ sợ thất bại và không dám thử, con sẽ không bao giờ biết mình có thể làm được điều gì.” Hãy nhắc con rằng nếu Michael Jordan bỏ cuộc khi trượt đội bóng cấp 3, thì thế giới đã không có một huyền thoại bóng rổ.
Lời kết
Nỗi sợ thất bại có thể khiến trẻ ngần ngại, tự ti, thậm chí từ bỏ. Nhưng khi được định hướng đúng, con sẽ học được cách chấp nhận sai lầm như một phần tự nhiên của cuộc sống.
Trẻ sẽ biết rằng: mỗi lần vấp ngã là một bước tiến. Bỏ cuộc không phải là lựa chọn. Và can đảm đối mặt với thử thách chính là con đường dẫn đến trưởng thành.
Nếu bạn muốn đồng hành cùng con sâu hơn nữa, hãy tham khảo khóa học “Tăng khả năng chịu đựng thất vọng” – nơi bạn sẽ được trang bị các công cụ, chiến lược giúp con kiên trì, tự tin, không bỏ cuộc trước khó khăn.
